Σεξουαλική κακοποίηση στο χώρο του αθλητισμού: Μια ψυχολογική ματιά για τη σιωπή των θυμάτων

Η πρόσφατη αποκάλυψη της Ολυμπιονίκη Σοφίας Μπεκατώρου έχει προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις, θίγοντας έναν τεράστιο κοινωνικό θέμα όπως αυτό της κακοποίησης στο χώρο του αθλητισμού. Οι κοινωνικές αντιδράσεις, στην αποκάλυψη της, είναι ως επί το πλείστον υποστηρικτικές, επαινώντας το θάρρος και την ειλικρίνεια της αλλά και αναγνωρίζοντας την εξαιρετικά δύσκολη διαδρομή που είχε να διανύσει αυτά τα χρόνια στο χώρο του πρωταθλητισμού. Κατάφερε να διακριθεί σε εναν δύσκολο και άκρως ανταγωνιστικό χώρο, διαχειριζόμενη ταυτόχρονα το τεράστιο βάρος από την εμπειρία της σεξουαλικής κακοποίησης.

Το πρόσφατο γεγονός που αφορά τις καταγγελίες σεξουαλικής κακοποίησης των αθλητριών του USA Gymnastics, για πάνω από δύο δεκατίες, από τον επί σειρά ετών γιατρό της Εθνικής Ομάδας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα σεξουαλικής κακοποίησης  στην ιστορία του επαγγελματικού αθλητισμού. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ότι το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και η διάρκειά του δημιουργεί πολλές σκέψεις πάνω στο θέμα της ψυχολογικής κατάστασης των θυμάτων και των μεγάλων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στο να μιλήσουν ανοιχτά για την εμπειρία τους. Καθώς μια μερίδα κόσμου έσπευσε να ρωτήσει «Γιατί τώρα και όχι τότε;» για την περίπτωση της Σοφίας Μπεκατώρου, αξίζει να αναφερθούν κάποια δεδομένα για την ψυχολογική κατάσταση των θυμάτων κακοποίησης, γενικά, αλλά και για το χώρο του αθλητισμού ειδικά.

Οι δυσκολίες του θύματος να μιλήσει δημόσια για το συμβάν

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε, το 2016, από της EEOC (Equal Employment Opportunity Commission) των ΗΠΑ βρέθηκε ότι σχεδόν 3 στα 4 θύματα σεξουαλικής κακοποίησης σε εργασιακό χώρο, δεν το καταγγέλουν σε κάποια επίσημη αρχή. Η σεξουαλική κακοποίηση αποτελείται από διάφορες μορφές με κύριο χαρακτηριστικό την απουσία συναίνεσης του ενός μέλους.  

Παρακάτω περιγράφονται κάποιες από τις βασικές αιτίες που μπορεί να εξηγήσουν γιατί συμβαίνει αυτό και μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον ψυχισμό του θύματος, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας ή κοινωνικο-οικονομικού στρώματος.

·      Ντροπή. Το θύμα αισθάνεται ντροπή και αποτροπιασμό για τον ίδιο του τον εαυτό. Αισθάνεται οτι φταίει εκείνο για την κακοποίηση και ότι ήταν δικό του λάθος. Η ίδια η κακοποίηση, από τη φύση της, είναι απάνθρωπη και ταπεινωτική. Το θύμα αισθάνεται ηττημένο, βρώμικο και αβοήθητο. Πώς, λοιπόν, ένας άνθρωπος που βιώνει αυτή την ψυχική κατάσταση, να βρει εκείνη τη στιγμή το θάρρος να έρθει σε σύγκρουση με το θύτη; Όταν νιώθει οτι έχει χάσει την αξία του και θεωρεί μόνη λύση το να κρυφτεί και να κλειστεί στον εαυτό του; Από απόψη ψυχικής οικονομίας και με βάση την έμφυτη ανάγκη μας για αίσθηση ελέγχου, είναι πιο εύκολο να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας ότι κάτι δεν πράξαμε σωστά και χάθηκε ο έλεγχος, παρά να συνειδητοποίησουμε ότι το μόνιμο αίσθημα ελέγχου είναι απλά μια ψευδαίσθηση. Η όποια εξομολόγηση του γεγονότος, ακόμα και σε ένα μεμονωμένο άτομο, προκαλεί στο θύμα την αναβίωση του  και τον κατακλυσμό από όλα τα συναισθήματα που αναφέρονται παραπάνω. Αυτό εξηγεί το γιατί σε πολλές περιπτώσεις οι άνθρωποι επιλέγουν να μην το συζητήσουν δημόσια, αλλά ιδιωτικά ή καθόλου. Η κοινή γνώμη, δυστυχώς, ακόμα και στις μέρες μας, μπορεί να σπεύσει να κατηγορήσει το θύμα ότι με κάποιο τρόπο το προκάλεσε ή να αναρωτηθεί σχετικά με το χρόνο της εξομολόγησης και να το συνδέσει με κάποιο προσωπικό όφελος. Παρόλο που αυτές οι εκφράσεις αποτελούν μειοψηφία, δυστυχώς, παραμένουν υπαρκτές. ‘Ομως, στη συντριπτική πλειοψηφία η δημόσια εξομολογήση, όταν και αν συμβεί, αποτελεί μια μορφή λύτρωσης και δημιουργίας ενός μεγάλου κύματος συμπαράστασης.

·      Άρνηση. Η άρνηση είναι ένας από τους πιο γνωστούς μηχανισμούς άμυνας του Εγώ. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι αυτόματες πράξεις, που εκτελούνται ασυνείδητα με σκοπό την αντιμετώπιση στρεσσογόνων καταστάσεων και τη μείωση της ψυχικής έντασης. Η άρνηση αναφέρεται στο εξωτερικό περιβάλλον και επηρεάζει τις σκέψεις και τη συμπεριφορά. Μετά τη σεξουαλική κακοποίηση το θύμα τείνει να μειώνει τη σημασία της πράξης που συνέβη, ώστε να μπορέσει να τη διαχειριστεί. Την αντιμετωπίζει σαν ένα φαινόμενο της εποχής, που έχει συμβεί και σε άλλους, οι οποίοι μπορεί να έχουν βιώσει και χειρότερα. Πολλές φορές το θύμα πιστεύει οτι συνέβη μόνο σε εκείνο και οτι η πράξη του θύτη δεν θα επαναληφθεί σε άλλους. Η άρνηση και η καταπίεση του αληθινού συναισθήματος συνήθως οδηγεί σε εσωτερική πίεση, άγχος, ακόμα και σε συμπτώματα κατάθλιψης.

·      Φόβος των συνεπειών. Ένας πολύ σημαντικός λόγος που δεν γίνεται δημοσιοποίηση τέτοιων περιστατικών είναι ο φόβος των συνεπειών, ειδικά αν η πράξη έχει πραγματοποιηθεί από άτομο εξουσίας, με απώλεια εργασίας ή καταστροφή καριέρας. Κάτι τετοιο συναντάται κυριώς σε εργασιακά περιβάλλοντα όλων των ειδών. Ο φόβος ενός συστήματος που είναι «πιο δυνατό από μένα», η δυσπιστία με την οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί το περιστατικό ακόμα και οι σκέψεις οτι πρόκειται για προσωπική σκοπιμότητα, αποτελούν εμπόδια στηη εξομολόγηση της σεξουαλικής κακοποίησης.

·      Ανημπόρια και φαύλος κύκλος. Η μαθημένη ανημπόρια είναι η ψυχολογική κατάσταση που βιώνει ένα άτομο μετά από μια τραυματική και αναπόφευκτη εμπειρία. Μετά από το γεγονός αισθάνεται αβοήθητο, απογοητευμένο και αδύναμο να αλλάξει την κατάσταση. Αυτή η εγκατάλειψη της προσπάθειας μπορεί να οδηγήσει σ έναν φαύλο κύκλο, όπου η αδυναμία αντίδρασης οδηγεί σε μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, τα οποία πάλι συντηρούν το συναίσθημα της αδυναμίας και την παραίτηση. Έτσι αυτή κατάσταση μπορεί να συντηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου του αθλητισμού

Ο χώρος του αθλητισμού, σε πολλά σημεία, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες και μια ψυχολογική μελέτη οφείλει να υπολογίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πριν την εξαγωγή συμπερασμάτων. Στο μείζον ζήτημα της σεξουαλικής κακοποίησης κάποια στοιχεία του χώρου που μπορεί να δυσκολεύουν το θύμα να μιλήσει δημόσια για το συμβάν είναι τα εξής:

·      Η δύναμη των προπονητών, ως πρότυπα με μεγάλη επίδραση, που μπορούν να χαρακτηριστούν ακόμα και πατρικές φιγούρες.

·      Η μεγάλη σημασία που δίνεται στην αθλητική απόδοση, χωρίς να συνυπολογίζεται πάντα η κατάσταση της ψυχικής υγείας των αθλητών.

·      Η αυθεντία του προπονητή ή άλλων ισχυρών παραγόντων του οργανισμού σπάνια αμφισβητείται από τους αθλητές ή ακόμα και τους γονείς.

·      Η πλήρης αφοσίωση των διακεκριμένων εφήβων αθλητών στο άθλημα με αποτέλεσμα αυτό να καθορίζει τη ζωή τους και ο κύριος υποστηρικτικός και κοινωνικός κυκλος τους να προέρχεται από εκεί. Η πεποίθησή τους είναι ότι η οποιαδήποτε δημοσιοποίηση περιστατικών κακοποίησης μπορεί να σημάνει το πρόωρο τέλος της καριέρας τους και την ακύρωση της μέχρι τώρα πορείας τους στον πρωταθλητισμό.

·      Η έλλειψη συγκεκριμένου και οργανωμένου πλαισίου για την πρόληψη και διαχείριση τέτοιων περιστατικών.

Με βάση τα παραπάνω, ας μην μας προξενεί εντύπωση το γιατί η Σοφία Μπεκατώρου (και η κάθε άλλη αθλήτρια ή αθλητής που έχει βρεθεί σε αυτή τη θέση) μιλάει τώρα, αλλά να επαινούμε το θάρρος της εξομολόγησης και να δουλέψουμε όλοι μαζί για τη δημιουργία ενός ισχυρού πλαισίου, που θα αποτρέπει αντίστοιχα περιστατικά στο μέλλον.